پيامبر اكرم صلياللهعليهوآلهوسلم پيامآور ديني جهاني به همراه كتابي جهاني ميباشد. همان پيامبري كه در كتب اديان ديگر از او نام برده شده و تا قبل از اسلام يهوديان و مسيحيان بشارت چنين پيامبري را در كتابهاي ديني خود دريافت كرده بودند و منتظر آمدن او نيز بودند.
پيامبر مبعوث شد و اسلام را با همهي مباني و اركان آن به جهانيان هديه كرد. يكي از اركان اسلام حج است.1 و از همين روست كه خداوند در قرآن كريم ترككنندهي عمدي حج را كافر ميداند.2
يعني كسي كه عمداً به حج نرود عملاً كافر است، گرچه در ايمان و اعتقاد كافر نباشد.
اسلام از آن جهت كه دين جهان مشمول و برنامهي آموزندهي جهاني است بايد برنامههاي آن هم نموداري زنده از اصل «كليت» و «دوام» باشد. يعني همواره بايد دو اصل روالناپذير «همگاني» و «هميشگي» بودن را در برنامههاي جهاني خود، دارا باشد و حج يكي از شاخصترين برنامههاي جهاني اسلام است كه همگاني و هميشگي بودن آن را ميتوان سند گوياي «كليت و دوام» دين الهي اسلام دانست ؛ زيرا حج وظيفهاي ديني است كه بر بسياري از مبادي و اصول استوار است و تحقق حج بدون تحقق آن مبادي ممكن نيست.
براي آنكه جهاني بودن حج به وضوح تبيين شود ابعاد گوناگون آن را بررسي ميكنيم تا روشن شود كه متن اين عبادت ديني گسترش و دوام را به همراه دارد.
كعبه اولين مركز جهاني براي عبادت است
اولين خانهاي كه براي عبادت تودهي مرم بنا شده و اولين مركزي است كه عبادتكنندگان را به سوي خود جذب كرده است.«إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ*فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ»3
تعبير از پايگاه كعبه به «بَكّه» كه به معناي «ازدحام و تراكم جمعيت» است نشان ميدهد كه كعبه محوري جهان بوده كه از هر سوي عالم در گسترهي زمان به آن رجوع كردهاند و بر اثر انبوه جمعيت، جايگاه آن به «بَكّه» نامگذاري شده است.
هنگامي كه كعبه قبلهي رسمي مسلمانان شد پيروان كيش موساي كليم عليهالسلام اعتراض كردند كه چگونه عنوان قبله از بيتالمقدس به كعبه انتقال يافت؟ وحي نازل شد كه: سابقهي كعبه بيش از ديگر بناهاي مذهبي عمومي است و كعبه اولين خانهاي است كه براي عبادت بندگان خدا و هدايت همگان تأسيس شده است.
از ديرباز همهي اقوام و مللي كه به پرستش خدا معتقد بودند به كعبه احترام ميگذاشتند و به علل گوناگوني تكرم آن را لازم ميدانستندو شايد از همين بعد قدمت تاريخي كعبه است كه قرآن كريم آن را «بيتعِتق»4 ميداند؛ يعني خانهي كهن و ديرپاي و سابقهدار.
آري قرآن كريم همانطور كه كعبه را اولين و با سابقهترين خانهي عبوديت و پرستش ميداند، آن را براي همهي جهانيان محور بندگي و هدايت جهانيان نيز ميشناسد و ميفرمايد:«إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ»5 ، يعني اولين خانهاي كه براي همهي مردم وضع شده و هدايت جهانيان را تأمين ميكند كعبه است و هيچ اختصاصي به عصر خاص يا نژاد معيني ندارد و مردم اقليم معيني از افراد اقليم ديگر به آن سزاوارتر نيستند و مرزهاي جغرافيايي نيز در اين امر همگاني نقش ندارد . از اينرو ملل گوناگون جهان، اعم از هندي و فارس و كلداني و يهودي و عرب آن را گرامي ميدارند.6
خداي سبحان در اينباره ميفرمايد: «به ياد آور هنگامي كه مكان كعبه را براي ابراهيم عليهالسلام معين كرديم تا مرجع عبادت پرستندگان را فراهم كند و به او گفتيم كه: خانهي مرا براي طواف كنندگان و نمازگزاران و راكعان و ساجدان پاكيزه نگهدار و در بين مردم دعوت حج را اعلان كن تا از هر سو و به هر وضع و با هر وسيلهي ممكن از پياده و سواره و از دور و نزديك، به نداري تو پاسخ دهند و به منظور انجام حج و زيارت كعبه گردآيند.7
با توجه به آيه روشن ميشود كه نه تنها مردم جهان بعد از نزول قرآن به زيارت كعبه فراخوانده شدهاند بلكه همه افراد قرون گذشته نيز بايد آهنگ كعبه ميكردند و به زيارت آن ميشتافتند. آيهي زير نيز مهر تأكيد ديگري بر اين ادعا ميباشد.
«واتّخذوا من مقام ابراهيم مصلّي و عَهدِنا اِلي ابراهيم و اسماعيل اَن طهِّرا بيتي للطّائفينَ و العاكفين و الرّكع السجود»8
يعني پيمان الهي نسبت به دو پيامبر بزرگوار و متعهد، يعني ابراهيم و اسماعيل عليهمالسلام اين بود كه كعبه را براي زائران و طوافكنندگان و معتكفان و ركوعكنندگان و سجدهگزاران پاك و پاكيزه نگه دارند.
قيام جهانشمول در پرتو توجه به كعبه تحقق مييابد، و شاهد قرآني ان اين آيه ميباشد:
«جَعَلَ اللّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِّلنَّاسِ »9 خداوند كعبه را از حرمت خاصي برخوردار ساخت و عامل قيام همگاني و مردمي قرار داد. يعني مهمترين عامل قيام همهي مردم جهان، خانهاي است كه همگان به سوي آن نماز ميگزارند و برگرد آن طواف ميكنند. هدف انبياي الهي اين است كه مردم با يافتن كتاب و ميزان و آشنايي با محتواي رهآورد پيامبران به قسط و عدل قيام كنند: «وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ »10 عامل مهمي كه مي تواند به اين هدف والا تحقق بخشد و زمينهي قيام همهي مردم را به قسط و عدل فراهم كند و خصوصيتهاي نژادي و جغرافيايي را كنار زده، اختلافهاي مكاني را در نوردد و پراكندگيهاي زماني و زباني را به يكسو نهد و بيگانگان را آشنا كند كعبه است.
در احاديث عصر ظهور حضرت مهدي عليهالسلام نيز وارد شده كه حضرت (عج) از مكه ظاهر ميشوند و در حالي كه پشت به كعبه داده اند نداي « اَنَا بقيةالله» سر ميدهند و قيام جهاني و انقلاب جهاني خود را براي برپايي يك حكومت جهاني از همانجا آغاز مينمايند. انشاءا... و به اميد اينكه ما و شما جزء ياران امام عصر عليهالسلام قرار بگيريم.
منبع :
كتاب صهباي حج - جوادي آملي
پی نوشت ها
1- امام باقر عليهالسلام فرمودند: اسلام بر 5 پايه بنيان شده است:
نماز، روزه، زكات، حج و ولايت. كافي، ج2، ص18.
2- وَ مَن كَفَرَ فَاِنَّ اللهَ غنيٌّ عن العالمين- آل عمران/97
3- آلعمران /96 و97
4- حج/29
5- آلعمران/96
6- الميزان، ج3 ،ص 358 تا 363
7- حج/ 26 و 27
8- بقره/125
9- مائده/97
10- حديد /25