ذهن هر كدام از ما با شنيدن «معامله‌اي پرسود» به سمت و سوي انواع معاملات و سرمايه‌گذاري‌ها پرواز مي‌كند اما آيا در اين دنياي پر از حيله و فريب معامله‌اي پرسود و بدون ضرر و زيان وجود دارد؟!
در پاسخ خواهيم گفت: آري، در اين دنيا معامله‌اي پرسود به نام «انفاق» وجود دارد، معامله‌اي كه پيشتازان در عرصه‌ي آن گوي احسان و نيكي را از رقيبان خود مي‌ربايند و دنيا را وسيله‌ي تجارت، آخرت قرار مي‌دهند.
با نگاهي كوتاه در آيات و روايات به اين نكته‌ي جالب مي‌رسيم كه انفاق نوعي سرمايه‌گذاري است كه طرف قرارداد آن خداوند است و او قول داده كه آنچه در راهش انفاق شود را با سود چند برابر به صاحبش برگرداند، آن هم در سخت‌ترين شرايط، همان آخرتي كه هر كس به فكر كار خويش است. خداوند در آيه 39 سوره‌ي سباء مي‌فرمايد: «وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ» هر چه انفاق كنيد خداوند جاي آن را پر مي‌كند. و طبيعي است كه توجه به اين نكته حتي براي تهيدستان نيز شوق و رغبتي ايجاد مي‌نمايد كه با خداوند دارد معامله‌اي پرسود مي‌شود.
اميرالمومنين عليه‌السلام در اين‌باره مي‌فرمايند: «مَن أيْقَنَ بِالْخَلَفَ جادَ بِالعَطيّة»، كسي كه يقين به پاداش و جايگزين داشته باشد، سخاوتمندانه بخشش مي‌كند.1
واضح است كه اين نگاه، شوق سرمايه‌گذاري در بازار پر سود آخرت را مي‌افزايد و محكي براي اخلاص و آخرت باوري اهل ايمان است. اما اين نكته را نبايد هرگز فراموش كرد كه به وسيله‌ي دنيا، آخرت به دست مي‌آيد.2 و فرصت‌ها به سرعت مي‌گذرند و براي برخي حتي امكان اين سرمايه‌گذاري فراهم نمي‌شود. پس بايد تا مال و مجالي باقي است و درِ حسنات باز است به ذخيره‌سازي براي آخرت شتافت كه گفته‌اند؛ در دنيا هيچ ضرري نيست مگر براي دو نفر، يكي آن كه گناهاني مرتكب شده و زود توبه و جبران نمايد، ديگري آن كه در كارهاي خير پيشقدم باشد.3
البته چنان نيست كه هر كس توانگر و متمّكن بود به آساني و بدون وسوسه‌هاي شيطاني بتواند از ثروت خود در راه خدا و به سود مردم بگذرد، بلكه احسان و انفاق، لطفي است الهي كه به دستان برخي از بندگان شايسته و خيّر جاري مي‌شود، همان ها كه كمر همت مي‌بندند و رنج خود و راحتي ديگران را مي‌طلبند و از داشته‌هاي خود در راه خداوند خرج مي‌كنند و حتي اگر از نظر مالي نتوانند از راههاي ديگر(قدمي، بياني، قلمي و...) به بندگان خداوند خيررساني مي‌نمايند.
در جـهــان لطف خــدا شامل احـوال كسي است كه جوانمردي و احسان و كرامت دارد
آن كه پاك است و حسابش همه با خلق درست چه غم از پرسش فــرداي قيامت دارد
آنان كه اين حقيقت را درك كنند مي‌توانند دنياي محدود و فاني و بي‌ارزش را پله‌ي رسيدن به بام آخرت قرار دهند و بدون وابستگي به نعمت‌ها و اموال دنيوي سخاوتمندانه ايثار و احسان نمايند.
حضرت علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: «مردم در دنيا دوگونه عمل مي‌كنند، يك عده در دنيا كار مي‌كنند و دنيايشان آنان را از آخرتشان غافل مي‌سازد، از فقر بازماندگانشان مي‌ترسند از اين‌رو خرج نمي‌كنند و براي ديگران باقي مي گذارند. عده‌اي هم در دنيا براي پس از دنيا كار مي‌كنند و ثمره‌ي كار دنياييشان در آخرت به آنان بازمي‌گردد، اينان بهره‌ي دنيا و آخرت را مي‌برند، هم دنيا را دارند و هم آخرت نزد خداوند آبرومندند». 4
در نهج‌البلاغه «انفاق» نوعي معامله‌ي سودآور با خداوند معرفي شده است و از راههاي افزايش مال كه پاداش مضاعف و سود چند برابر را به دنبال دارد. البته انفاق صرفاً پرداخت مالي نيست بلكه عبادتي سازنده، برنامه‌اي فقرزدا و امتحان خداوند است كه آثار و نتايج آن تنها به اين دنيا مربوط نمي‌شود بلكه تا دامنه‌ي قيامت هم كشيده مي‌شود.
مولاي متقيان حضرت علي عليه‌السلام در خطبه‌ي 91 نهج‌البلاغه اين‌گونه فرموده‌اند:«دنيا سراي آزمايش است و خدا هر كسي را به نحوي مي‌آزمايد و او روزي‌ها را مقدر ساخته و آن را بين بندگان به صورت كم و زياد تقسيم كرده است تا هر كه را بخواهد با توانگري يا تهيدستي و فقر امتحان كند و از اين راه شكر ثروتمند و صبر فقير را بيازمايد.» 5
اما اين معامله‌ي پرسود آداب و شرايطي هم دارد كه دانستن آنها براي ورود به اين عرصه لازم و ضروري باشد، برخي از اين آداب عبارتند از:
- انفاق بي‌منت 6 و با خوش‌رويي و اشتياق 7 باشد.
- سعي شود انفاق قبل از درخواست نيازمند باشد تا به والاترين مرتبه‌ي سخاوتمندي رسيده و به اخلاص نزديك‌تر شود. 8
- انفاق در حق نيازمندان واقعي باشد (خويشان بي‌بضاعت، يتيمان بي‌سرپرست، مصيبت‌زدگان مستمند و..) 9
- انفاق خالصانه باشد كه اخلاص از مهمترين ويژگي‌هاي عبادت نزد پروردگار است.
قرآن همانگونه كه انفاق خالصانه و در راه خدا را پاداشي مضاعف حتي تا هفتصد برابر وعده مي دهد، انفاق‌هاي رياكارانه را هم بي‌اثر و بر باد رفته مي‌داند كه چيزي براي انفاق كننده باقي نمي‌گذارد.10
به اين فرمايش اميرالمومنين عليه‌السلام در توصيه به اخلاص در عمل توجه نماييد:
«براي خدا كار كنيد نه براي نشان دادن به ديگران و يا شنيدن اين و آن چرا كه هر كس براي غيرخدا عمل كند خداوند او را به كسي وامي‌گذارد كه براي او عمل كرده است.» 11
در پايان يادآور مي‌شويم كه احسان و انفاق معامله‌اي است پر سود كه به بهشت منتهي مي‌شود به شرط آن كه در اين راه از پرتگاههاي ريا، منت، تحقير، غرور و عجب و... به سلامت بگذريم و توفيق حركت در اين مسير و موفقيت در اين معامله را از خداوند مسئلت نماييم.
پی نوشت ها
1- نهج‌البلاغه حكمت138
2-نهج‌البلاغه خطبه 156
3-نهج‌البلاغه حكمت94
4- نهج‌البلاغه حكمت269
5- نهج‌البلاغه خطبه 91
6- بقره/264 و نهج‌البلاغه نامه 53
7- نهج‌البلاغه نامه 53 بند 113
8- نهج‌البلاغه حكمت53
9- نهج‌البلاغه خطبه 142
10- بقره/261 و264
11- نهج‌البلاغه خطبه 23